مصاحبه: روز جهانی زبان مادری

گزارش جلسه سخنرانی به مناسبت "روز جهانی زبان مادری"
" دسترسی به زبان مادری، برای رشد شخصیت فوق‏العاده اساسی و مهم است"
http://zamaaneh.com/canada/2010/03/post_199.html
محمد تاج دولتی
بیش از ۱۰ سال است که روز ۲۱ فوریه‏ی هرسال از سوی سازمان ملل متحد و سازمان یونسکو به عنوان «روز جهانی زبان مادری» معرفی شده و همه ساله به این مناسبت، برنامه‏های گوناگونی در تاکید بر اهمیت زبان مادری برگزار می‏شود.
با این که حق آموزش و آموختن به زبان مادری، در ترکیب چند قومی و چند فرهنگی ایران، در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز به رسمیت شناخته شده است، اما ممنوعیت اجرای این حق سال‏ها است که به یکی از اعتراض‏های ایرانیان متعلق به اقوام و فرهنگ‏های گوناگون ایران که مایل‏اند به زبان مادری خود نیز آموزش ببینند و صحبت کنند، تبدیل شده است.
در همین رابطه، روز ۲۱ فوریه «بنیاد ایرانی- کانادایی زبان و فرهنگ آذربایجان» که شش سال پیش توسط چند تن از ایرانیان ترک زبان در کانادا تأسیس شد، یک جلسه‏ی سخنرانی در باره‏ی اهمیت زبان مادری، در سالن اجتماعات یکی از کتابخانه‏های شهر تورنتو برگزار کرد.
در این برنامه که با حضور بیش از ۱۰۰ تن از ایرانیان و به زبان فارسی برگزار شد، دکتر رضا براهنی نویسنده و شاعر، دکتر رضا مریدی نماینده‏ی ایرانی‏تبار پارلمان اونتاریو، دکتر فریدون رحمانی رییس «خانه‏ی کرد» در اونتاریو و دکتر عباس آزادیان روان‏درمان‏گر شناخته شده‏ی جامعه‏ی ایرانیان کانادا سخنرانی کردند.

دکتر رضا مریدی که خود یکی از مؤسسین بنیاد زبان و فرهنگ آذربایجان است، ضمن اشاره به اهمیت توجه به زبان مادری و تاریخچه‏ی نام‏گذاری روز ۲۱ فوریه به نام روز جهانی زبان مادری، گفت:

«در تمام دنیا، کم‏تر از ۲۰۰ کشور عضو سازمان ملل متحد هستند. یعنی ما دردنیا ۲۰۰ کشور هستیم، در حالی که تقریبا ۶۰۰۰ زبان داریم. این نشان می‏دهد که هیچ کشوری در دنیا نیست که در آن فقط یک زبان صحبت بشود.
اگر مساله‏ی زبان بین ملت‏ها و ملیت‏ها حل نشود و ملیت‏ها زبان‏های هم‏دیگر را نپذیرند، این مساله تبدیل به یک تنش سیاسی در کشورهای مختلف می‏شود و صلح جهانی را به خطر می‏اندازد. در تاریخ دنیا جنگ‏های بسیاری بر مبنای همین اختلافات قومی و فرهنگی اتفاق افتاده است».

دکتر مریدی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت:

«امیدوارم در وطن عزیز ما ایران هم موضوع و معضل زبان هرچه زودتر حل شود. همه‏ی زبان‏ها آزاد شوند تا مردم ما با راحتی و آسایش بتوانند با هم راحت باشند و همه بتوانند زبان‏های دیگر را یاد بگیرند. گاهی وقت‏ها فکر می‏کنم چه خیانت بزرگی در وطن عزیز ما ایران به ما کرده‏اند؛ ما می‏توانستیم خیلی زبان‏ها را یاد بگیریم. مثلا برای خود من امکان داشته که بتوانم کردی یاد بگیرم و یا دوستان فارس ما می‏توانستند ترکی یاد بگیرند. اگر فضای قبولی زبان‏ها در ایران وجود داشت، هرکدام از ما می‏توانست پنج تا شش زبان را یاد بگیرد. این امکان را از ما دریغ کرده‏اند.
اما امیدوارم در آینده این موانع برطرف شود و مردم ایران عزیز ما، همه با هم و همگی نزدیک هم باشند؛ با مقبولیت زبان و آداب و رسوم هم‏دیگر».

ترجمه‏ی فارسی پیام خانم ایرنا بوکاوا، دبیرکل سازمان یونسکو، به مناسبت روز جهانی زبان مادری نیز برای شرکت کنندگان در این جلسه‏ی سخنرانی ارائه شد.
دبیرکل یونسکو در این پیام اشاره کرده که از ۱۰ سال پیش مراسم بزرگداشت روز جهانی مادری در مقر یونسکو برگزار می‏شود.
در این پیام تاکید شده که کارکردهای چند‏گانه و حیاتی زبان در عرصه‏های مختلفی هم‏چون فرهنگ، اقتصاد و آموزش سال‏ها است به اثبات رسیده است. اولین کلمات و هم‏چنین تفکرات فردی که اساس و شالوده‏ی تاریخ و فرهنگ است، از طریق زبان مادری ابراز می‏شود و لزوم تحصیل کودکان در مراحل اولیه‏ی آموزش به زبان مادری، امری شناخته شده است.
در پیام مدیرکل یونسکو هم‏چنین اشاره شده که مفهوم زبان مادری در حقیقت مکمل سیستم آموزشی چند زبانه‏ای است که یونسکو در تلاش برای ارتقاء و ترویج دست‏کم سه مهارت زبانی؛ یعنی زبان مادری، زبان ملی و گویش انجام می‏دهد.

" تکلم به زبان مادری عین حقوق بشر است و دمکراسی است"

در بخش بعدی این برنامه، دکتر فریدن رحمانی جامعه‏شناس و رییس هیأت مدیریه‏ی "خانه‏ی کرد" در شهر تورنتو، از دیدگاه جامعه‏شناختی به اهمیت زبان مادری پرداخت و زیر عنوان زبان مادری، دمکراسی و فرهنگ دمکراتیک گفت:

«پیوند میان دمکراسی و زبان را در دو بعد می‏توان بررسی کرد که به نظر من یکی از آن‏ها را می‏توان به عنوان بعد حقوقی و دیگری را بعد سیاسی− اجتماعی نام‏گذاری کرد.
از دیدگاه حقوقی اگر ما بپذیریم که زبان مادری یک حق است و انسان باید آن را به عنوان حق اولیه به‏کار ببرد و به زبان مادری‏اش تکلم کند و دمکراسی را هم به عنوان مجموعه‏ای از حقوق انسان و حقوق بشر که بنیان‏های اولیه‏ی دمکراسی را تشکیل می‏دهد، بنابراین تکلم به زبان مادری عین حقوق بشر است و دمکراسی است.
از دیدگاه سیاسی− اجتماعی، اگر ما بپذیریم دمکراسی عبارت است از مشارکت انسان‏ها در سرنوشت خودشان و در تصمیم‏گیری‏ها، می‏دانیم که اکثر حقوق‏دانان، جامعه‏شناسان و محققین معتقدند برای بالا بردن سطح دمکراسی باید سطح مشارکت سیاسی اجتماعی سیاسی را به طور آزاد و آگاهانه بالا ببریم، بنابراین این‏جا است که رابطه‏ی دمکراسی و زبان مادری مشخص می‏شود.
یعنی برای این که بتوانیم در جامعه‏ای مانند ایران، تمام آحاد ملی را در تعیین سرنوشت خودشان، در تصمیم‏‏گیری‏های سیاسی و آگاهی بخشی در مسائل سیاسی‏شان امکان‏پذیر کنیم، تنها راهش این است که امکان بحث‏های سیاسی اجتماعی مردم را به زبان اصلی و اولیه‏ای که راحت‏تر می‏توانند به آن تکلم کنند، فراهم کنیم».

" پنج تا شش هزار زبان در دنیا وجود دارد"

دکتر عباس آزادیان، روان‏درمان‏گر شناخته شده‏ی جامعه‏ی ایرانیان کانادا، سخنران دیگر جلسه بود که با زبانی ساده و ارائه‏ی مثال‏هایی ملموس، زیر عنوان شخصیت و دسترسی به زبان مادری و نقش و اهمیت آن، از نخستین هفته‏ها و ماه‏های زندگی کودک، سخنرانی کرد. دکتر عباس آزادیان گفت که:
«در حال حاضر حدود پنج تا شش هزار زبان در دنیا وجود دارند که ۹۰درصد این زبان‏ها در حال از بین رفتن هستند و حدود ۱۲ زبان هرسال در دنیا از بین می‏رود و از تعداد کل زبان‏هایی که در دنیا وجود دارد، ۲۰درصد تا ۵۰درصد آن‏ها مصرف روزانه ندارند.
وقتی تاثیر زبان‏ها را بر هم‏دیگر بررسی کردند، زبان انگلیسی به عنوان جانی و مقصر اصلی در نظر گرفته شد. ۹۰درصد زبان‏هایی که زبان انگلیسی در ارتباط با آن‏ها قرار می‏گیرد، در نهایت از بین می‏روند. زبان فرانسه زبان بسیار بهتر و ملایم‏تری از این لحاظ است. حدود ۵۰درصد زبان‏هایی که در ارتباط با زبان فرانسه قرار می‏گیرند، از بین می‏روند. در مورد زبان فارسی، آماری نداریم. اما اصل مطلب این است که زبان‏ها از بین می‏روند. این مساله از لحاظ رشد شخصیت، رشد فرد و جایگاه فرد در اجتماع تاثیر می‏گذارد».

دکتر عباس آزادیان ضمن بررسی جامعی از تئوری‏های گوناگون در باره‏ی تاثیر زبان مادری در رشد شخصیت انسان، در پایان سخنرانی‏اش نتیجه‏گیری کرد:

«شخصیت انسان در زبان رشد می‏کند؛ شخصیت انسان در ارتباط عاطفی‏ای که با غیر ایجاد می‏شود رشد می‏کند؛ شخصیت انسان در معنایی که بین فرد و دیگران در محیط ایجاد می‏شود رشد می‏کند و بعد که دسترسی به زبان از بین می‏رود، آن معنا، درک از خود، درک از دیگران و درک از دنیا به‏هم می‏خورد و مشکلات روحی، مشکلات روانی و مشکلات شخصیتی ایجاد می‏کند. به همین دلیل ضروری است که فرد به زبانی که با آن بزرگ شده و به زبان مادری خودش دسترسی داشته باشد و طبیعتا این نافی این مساله نیست که انسان زبان‏های دیگر را یاد بگیرد. انسان می‏تواند زبان‏های دیگر را یاد بگیرند.
بچه‏های زیر ۱۳ سال به صورت برق و باد می‏توانند زبان‏های دیگر را یاد بگیرند. حتی یکی از روان‏شناس‏ها ادعا می‏کرد بچه‏ی زیر یک ساله، اگر در محیط زبان‏های مختلف قرار بگیرد، به راحتی می‏تواند ۱۱ زبان را یاد بگیرد. البته نمی‏دانم در این ادعا چقدر اغراق هست. مطالعه در این مورد و نظر قاطع دادن سخت است، ولی اصل مطلب این است که دسترسی به زبان مادری، برای رشد شخصیت فوق‏العاده اساسی و مهم است».